بررسی ویژگی های هیدروژئولوژی و هیدروژئوشیمیایی آبخوان دشت مهربان

دشت مهربان با مساحت 219 کیلومترمربع در60 کیلومتری شرق تبریز و در مرکز استان آذربایجان شرقی واقع شده است. این دشت بخشی از محدوده مطالعاتی بیلوردی- دوزدوزان به شمار می رود که از نظر تقسیمات هیدرولوژیکی، قسمتی از حوضه آبریز دریاچه ارومیه و زیر حوضه های میانی رودخانه تلخه رود (آجی چای) محسوب می شود. این منطقه جزء مناطق نیمه خشک سرد محسوب شده و متوسط بارندگی آن درسال 1391در ایستگاه مهربان9/304 میلی متر در سال می باشد. جریان آب های سطحی محدوده مطالعاتی بیلوردی – دوزدوزان از شمال شرقی و شمال توسط رودخانه های فرعی چکی چای، آتمیان چای، هرزه ورز، زورچای و آری چای و از جنوب به وسیله دو مسیل فصلی به نام های یونجالی چای و کرمجوان چای جمع آوری گردیده و در قسمت میانی محدوده به رودخانه آجی چای می ریزد. اصلی ترین سازندهای اطراف منطقه مورد مطالعه دشت مهربان رسوبات مربوط به دوره نئوژن شامل مارن های گچ دار و نمک دار، ماسه، سیلت- مارن، کنگلومرا و آهک می باشد. بررسی نتایج حفاری های اکتشافی و پیزومترها موید این است که آبخوان دشت از نوع آزاد بوده و جهت و شیب هیدرولیکی به تبعیت از وضعیت توپوگرافی عمدتاً از شمال به جنوب و شرق به غرب می باشد. هدف این پژوهش بررسی ویژگی-های هیدرولوژی و هیدروژئوشیمیایی منابع آب زیرزمینی دشت مهربان می باشد. به منظور بررسی کیفیت آب زیرزمینی دشت مهربان، علاوه بر جمع آوری اطلاعات هیدروشیمیایی مطالعات قبلی صورت گرفته، تعداد 22 نمون? آبی از منابع آبی منطقه با پراکندگی مناسب برداشت شد. پارامترهای هدایت الکتریکی و ph در محل نمونه برداری، یونهای اصلی ( ca2+,na+ ,mg2+ ,k+ ,hco33- ,co3- and so42-) و یونهای فرعی (نیترات و فلوراید) در آزمایشگاه آب شناسی دانشگاه تبریز مورد سنجش قرار گرفتند. این دشت در مقایسه با دیگر دشتهای آذربایجانشرقی از نظر کمیت و کفیت منابع آب از بحرانی ترین مناطق به حساب می آید. بطوریکه چندین روستای پرجمعیت این دشت آب شرب خود را از آب شیرین کن (ممبرانس) نصب شده در روستای اربطان، بطور جیره بندی شده دریافت می دارند، لذا پایش و ارزیابی کیفیت آن بسیار با اهمیت است. قسمت های انتهایی دشت به دلیل تاثیر سازندهای گچی و نمکی، ورود رودخانه شور آجی چای و تبخیر از سطح آب زیرزمینی، مقدار هدایت الکتریکی بیشتر است و به 10000 میکروموس برسانتی متر نیز می رسد. سیر تکامل ژئوشیمیایی آب زیرزمینی در آبخوان دشت مهربان از تیپ سولفاته در مناطق تغذیه شروع و به تیپ کلروه در مناطق تخلیه ختم می شود. از نظر قابلیت شرب اغلب آبهای منطقه در دسته قابل قبول تا غیرقابل شرب قرار دارند. از لحاظ کشاورزی نیز، اکثر نمونه های آب زیرزمینی در کلاسc3s1 و c4s2 یعنی شور و خیلی شور قرارگرفته اند. با توجه به نتایج آنالیز خوشه ای، نمونه های آنالیز شده در سه خوشه قرار گرفته اند که خوشه اول و دوم دارای کیفیت متوسطی است و تیپ بیشتر نمونه ها سولفاته کلسیک است و عمدتاً در قسمت های شرقی و مرکزی دشت دیده می شود. در خوشه سوم، بیشتر نمونه ها کلروه- سدیک می باشد و عمدتاً در قسمت های غربی دشت قرار دارند. براساس روش آنالیز فاکتوری، سه عامل اصلی موثر بر هیدروشیمی منطقه مورد شناسایی قرار گرفت. عامل اول را که تحت تأثیر فعالیت های انسانی و کشاورزی می باشد انسانزاد می نامیم و عامل دوم و سوم که تحت تأثیر سازندهای زمین شناسی منطقه هستند، زمین زاد می نامیم. بررسی های انجام گرفته بر پایه شاخص های کیفی آب gqi , fgqi)) و براساس استانداردهای who و isiri نشان داد، که مقدار شاخص gqi بین 53 تا 78 درصد برای استاندارد who و مقدار 57 تا 82 درصد نسبت به استاندارد isiri متغیر است که در رده های متوسط تا قابل قبول قرار میگیرند. نتایج fgqi نیز براساس هر دو استاندارد who و isiri بین 0 تا 100 درصد متغیر است و آب های زیرزمینی از نظر کیفیت، بین رده های کاملاً نامطلوب تا مناسب قرار می گیرند.